De voorbije jaren vielen er wel vaker gewelddadige incidenten te noteren in de Berlijnse metrostations. De berichtgeving bleef vaak hangen bij de afkomst van de daders, maar dat vindt Fatma Aydemir (31) een te simpele conclusie. In haar debuutroman Ellebogen gaat ze op zoek naar de voedingsbodem voor zinloos geweld. Aydemir is zelf kleinkind van Turkse migranten, en als journaliste in Berlijn kent ze het leven in de grootstad. Het zijn ervaringen die doorsijpelen in haar beenharde verhaal over een meisje dat ontspoort.

Hazal groeit op in Wedding, een van de armere wijken in Berlijn. Aydemir zet haar neer als een doodnormale tiener, op zoek naar zichzelf. Haar wortels dwingen haar tot een spagaat. Ze experimenteert met alcohol, drugs, dikke lagen make-up en torenhoge hakken. 's Avonds zet ze thee voor haar traditionele Turkse ouders, die vastzitten in een liefdeloos huwelijk. Haar moeder verliest zich in spelletjes op de telefoon en sentimentele Turkse tv-series.

Ondanks de stimulansen van haar vrijgevochten tante Semra gelooft Hazal geen moment dat ze zich kan loswrikken uit haar kansarme omgeving. Ze omschrijft haar leven als 'wachten op een betere, rijkere, eigen toekomst die toch nooit komt, omdat ik die allang ben misgelopen'. Haar beroepsopleiding brengt haar niet verder dan onbeantwoorde sollicitatiebrieven en een stage in de bakkerij van haar oom.

Houten pepermolens

De sociale kloof versterkt Hazals minderwaardigheidscomplex. Ze herkent zich niet in wie naast haar zit in de metro. 'Ze hebben allemaal een doel waar ze op afstevenen, deuren die zich voor hen openen. Ze hebben dingen en mensen waar ze zich aan vast kunnen houden. Ze hebben spullen, ze reizen, ze slapen in tweepersoonsbedden met hun geliefde die morgen koffie voor hen zet, ze lezen niet de Bild-Zeitung, ze kopen niet bij de Primark, ze hebben dingen tegoed, ze maken dingen af, ze hebben banen en zware, houten pepermolens.'

Hazal wapent zich met een flinke dosis minachting. Voor haar familie, die haar grootbracht met een angst om op te vallen. Maar ook voor de doorsnee Duitser, die het in haar ogen altijd beter zal hebben dan zij. Wanneer ze betrapt wordt op diefstal, stelt ze vast dat zelfs een dikke, kale loser er nog in slaagt een baantje als winkeldetective te versieren. Amok maken is de enige manier om sterker te zijn.

De monoloog van Hazal is opgetrokken uit woede en dat had ook virtuoos tot uiting kunnen komen in het taalgebruik. Maar los van wat vuilbekkerij hanteert Aydemir het keurige register van een journalist. Een gemiste kans, als je bedenkt hoe meesterlijk Fikry El Azzouzi straattaal verweefde in Drarrie in de nacht, zijn boek over hangjongeren.

Net als Brussel

Op Hazals achttiende verjaardag loopt het fout. Na uren aanschuiven aan de populaire club Berghain wordt haar de toegang ontzegd. Het overkomt wel meer mensen, maar bij Hazal en haar vriendinnen slaan alle stoppen door. Wanneer een jonge Duitser hen even later een schunnige opmerking toewerpt in het metrostation, werken ze alle opgekropte frustraties op hem uit.

Na het incident vlucht Hazal naar haar internetliefje Mehmet in Istanbul en daarmee snijdt Aydemir een compleet ander thema aan. Ze schreef het boek grotendeels in Istanbul en maakte er terroristische aanslagen en een mislukte staatsgreep mee. Sindsdien coördineert ze het project 'taz.gazete', dat een forum biedt aan gevluchte Turkse journalisten. Dat complexe politieke kluwen speelt mee op de achtergrond. In Istanbul worden de laatste illusies van Hazal doorprikt. Ze is er een grotere vreemdeling dan in Berlijn.

De grote kracht van Ellebogen is dat het de kolkende woede van jongeren met een migratieachtergrond aan de oppervlakte brengt. Het is een stem die we nog te weinig horen. Aydemir vergoelijkt niet wat Hazal aanricht, maar probeert te begrijpen. Bovendien stelt ze het geïdealiseerde beeld bij van Berlijn als een gezellige stad vol hipsterbars, yogastudio's en parken. Net als Brussel is het een grootstad met een steeds grotere sociale ongelijkheid. Aydemir laat haar lezers achter met de vraag hoe we dat gaan oplossen.

Vertaald door Marcel Misset, Signatuur, 240 blz., 19,99 € (e-boek 9,99 €). ­Oorspronkelijke titel: 'Ellbogen'.

Verberg tekst

Hazal woont met haar ouders en jongere broer in Berlijn. Haar vader is taxichauffeur, haar moeder is thuis en kijkt alleen Turkse televisie. Hazal wil het leven niet zo als haar ouders voor haar bedacht hebben. Ze is bijna jarig, ze wil haar achttiende verjaardag met enkele vrienden vieren in een club en als het even kan de hele nacht doorhalen. Bij de ingang worden ze geweigerd waarna de situatie helemaal uit de hand loopt met dramatische gevolgen. Hazal vlucht naar Turkije, waar ze bij een tien jaar oudere man intrekt. Maar ook het leven daar is niet zoals zij verwachtte. Hoewel haar vooruitstrevende tante uit Berlijn zich om haar bekommert, blijft het eind van het boek open. De hoofdpersoon lijkt vooral boos - op haar ouders, op school, op Duitsers, op de aardappelsamenleving - en roept zowel irritatie als medelijden op. Dit debuut van de in 1986 in Duitsland geboren schrijfster is tegelijkertijd boeiend en onrustbarend. Nominatie voor het Beste Boek voor Jongeren (voorheen: Dioraphte Literatour Prijs) in 2018. Verberg tekst